Atasözleri ve deyimler bir toplumun uzun yıllar boyunca oluÅŸan kültürel birikimlerini, bir konu hakkındaki görüÅŸlerini yansıtan unsurlardır. Dolayısı ile bir toplumun sosyolojik yapısını incelemek ve deÄŸerlendirmek için kullanılabilecek en önemli mihenk taÅŸlarından biridir.  GeliÅŸen ve deÄŸiÅŸen toplumun yaÅŸam tarzı, inanışı her ne kadar deÄŸiÅŸiklikler gösterse de atasözleri ve deyimler neredeyse her devirde geçerliliÄŸini korumaktadır. Türk toplumunda aile ve aileyi oluÅŸturan her birey için ayrı ayrı atasözleri ve deyimlere ulaÅŸmak mümkündür.  Bu durum için Türk kültürünün zenginliÄŸinin yansımasıdır diyebiliriz.  Bu çalışmada Türk toplumunda annenin yeri ve öneminin atasözleri ve deyimlerde nasıl yansıtıldığı ele alınacaktır.  

Anahtar kelimeler: Türk Kültürü, Ana, Türk Atasözleri ve Deyimleri

Ana gibi yâr, BaÄŸdat gibi diyar olmaz

GeçmiÅŸten günümüze kadar önemli ve gözde ÅŸehirlerden biri olan BaÄŸdat, aynı zamanda bir kültür merkezidir. Ä°nsanı etkileyen bir atmosferi vardır ve pek çok ÅŸehirde bulunmayan özelliklere sahiptir. Annenin de diÄŸer aile bireyleri içersinde ayrıcalıklı bir yeri vardır. Anne gibi evladını gönülden seven, çocuÄŸuna baÄŸlı hiç kimse yoktur.  Anne bir evlat için özellikle kötü gün dostudur. 

Ağlarsa anam ağlar, gayrisi (başkaları) yalan ağlar

Herhangi bir sıkıntınız olduÄŸunda, başınız dertte ise bu durumu en içten ÅŸekilde paylaÅŸacak, derman olmaya çalışacak kiÅŸi annedir.  Olumsuz durumlarda annenin yerini hiç kimse tutamaz, diÄŸer kimselerin üzülmeleri annenin üzülmesi ile kıyaslandığında yüzeyseldir.

Analı kuzu, kınalı kuzu

Kuzu fiziksel itibari ile yardıma muhtaç, hayatı yeni tanımaya baÅŸlayan saf ve temiz bir varlıktır.  Annesi saÄŸ olan çocuk bakımlı, temiz ve mutludur, hayat daha kolay ve huzurludur.  Bir anne hayatı kolaylaÅŸtıracak her türlü imkanı evladı için sunar ve sunmaya hazırdır. 

Tat kızın dilinden anası anlar

BaÅŸkalarının anlayamadıkları ÅŸeyi, her gün onunla uÄŸraÅŸan annesi çok kolay anlar.  ÖrneÄŸin bir bebeÄŸin konuÅŸması diÄŸerleri tarafından her ne kadar anlaşılamasa da annesi tarafından kolayca anlaşılabilir.  Dolayısı ile bir annenin yerini hiç kimse tutamaz, evladın anlaşılması için vazgeçilmezdir.

Ana duası almak/Ana baba bedduasını alan onmaz

Türk Kültürünün bir gereÄŸi olarak insanın huzurlu bir yaÅŸam geçirmesi için dua etmesi ve bir baÅŸkasının duasını alması kaçınılmazdır. Bu baÄŸlamda bir kimsenin iÅŸlerinin yolunda gitmesi, huzur bulması için en önemli ÅŸeylerden birisi Türk kültüründe kutsal sayılan annesinin duasını almaktır aksi takdirde o kimsenin hiçbir iÅŸi baÅŸarıya ulaÅŸmaz.  Bu yüzden evlat anne ve babasına hürmet etmeli, saygılı davranmalıdır.

Ana evlâdından geçmez

Bir evlat için aile ve toplum içersinde özellikle de en kötü durumda olduÄŸu zaman en önemli varlık annedir.  Bir kimseyi olumsuz bir davranışı sonucunda ya da başı derde girdiÄŸi zaman diÄŸer kimseler terk etse de, her ne olursa olsun annesi evladını asla terk etmez, her zaman onun yanında yer alır.  Evladı toplum içerisinde her ne kötülük yaparsa yapsın hiçbir anne evladına bu yapmış olduÄŸu kötü davranışı konduramaz.

Ananın ak sütü gibi

Hiçbir ÅŸey bir annenin bebeÄŸine emzirdiÄŸi sütü kadar saf, temiz ve helal olamaz.  Dolayısı ile anne evladına zarar verecek herhangi bir ÅŸey yedirmez, içirmez. 

Ana kucağı

Ä°nsan annesinin yanında rahat ettiÄŸi kadar hiçbir yerde rahat edemez, huzur bulamaz.  Bir geminin fırtınalı havalarda limana sığınmasını, bir evladın sıkıntılı dönemlerinde ana kucağına sarılmasına benzetebiliriz.  Annenin ÅŸefkati, sevgisi evlat için en büyük hazinedir. 

Anamın aşı, tandırın başı

Annenin piÅŸirdiÄŸi yemek, en lüks lokantada sunulan yemekten daha lezzetlidir çünkü yemeÄŸin içerisinde anne sevgisi vardır.  Ocağın yanında yani insanın kendi evinde, ailesi ile birlikte yediÄŸi yemeÄŸin tadını hiçbir ÅŸey vermez.

Ana yüreÄŸi

“Yürekten sevmek” deyimi bir kimseye karşı gösterilen sevginin derinliÄŸini, yoÄŸunluÄŸunu anlatmak için kullanılmaktadır.  Bu deyim “anne yüreÄŸi” olarak kullanıldığı zaman ise bu yoÄŸunluÄŸun, derinliÄŸin, sevecenliÄŸin hiçbir kimsede bulunamayacağı ancak anne tarafından evladına verilebileceÄŸini yansıtmaktadır.

Ana kapı/Ana vatan/Ana yurt

Bir bahçenin, binanın ya da herhangi bir yerleÅŸkenin birkaç farklı giriÅŸi bulunabilir ancak Türk kültüründe en gösteriÅŸli, en büyük giriÅŸ “ana kapı” deyimi ile yansıtılmaktadır. DiÄŸer taraftan Türk milleti için yaÅŸadığımız ülkenin ne kadar önemli olduÄŸunu, olmaz ise olmazını vurgulamak için yine “ana vatan” ve “ana yurt” kültürümüzde kutsal sayılan, sıcaklığını ve ÅŸefkatini hiç kimsenin tutamayacağı “ana” ile özdeÅŸleÅŸtirilmiÅŸtir.

Sonuç

Türk kültüründe aile kavramı çok önemlidir.  Binlerce yıldır büyük aileler içerisinde yaÅŸamış olan milletimiz aile içerisinde en büyük rolü kadına yüklemiÅŸtir, kadın her zaman ön plana çıkmaktadır. Evi yuva haline getiren, aileyi birbirine baÄŸlayan kadındır.

Kadının en önemli statüsü ise anneliÄŸidir. Bir evlat için annesiz bir hayatın çok zorlu geçeceÄŸi muhakkaktır.  Anne evladı için özellikle sıkıntılı zamanlarında sığınabileceÄŸi bir limandır.  Bir baba için evlatlarının yanında annelerinin olması güven hissi verir.  Bu çalışmada ele aldığımız atasözleri ve deyimler annenin Türk kültürü için vazgeçilmez olduÄŸunun kanıtıdır.